Ile warta jest Grenlandia – czego szuka tam Trump?
W ostatnich dniach opinię publiczną zelektryzowały wypowiedzi przyszłego prezydenta USA Donalda Trumpa na temat potencjalnego przejęcia Grenlandii przez Stany Zjednoczone. Amerykanie składali Danii, której terytorium zależnym jest Grenlandia, oferty kupna już kilkukrotnie. Zaraz po II wojnie światowej bezskutecznie proponowali 100 mln USD w złocie oraz wymianę gruntów. W 2019 roku Trump ponownie wyraził gotowość do nabycia wyspy. Duński rząd oraz władze Grenlandii stanowczo odrzuciły jakąkolwiek możliwość sprzedaży. Tym razem Donald Trump posunął się o krok dalej, sugerując możliwość użycia przymusu militarnego lub gospodarczego, aby włączyć Grenlandię do USA. Dla wielu osób tak duże zainteresowanie tą pozornie niepozorną wyspą może być zaskakujące.
Gospodarka Grenlandii
Grenlandia, terytorium autonomiczne Danii, jest największą wyspą na świecie niebędącą kontynentem. Jej obszar (2 166 086 km²) jest porównywalny z terytorium Arabii Saudyjskiej (2 149 690 km²), przy czym aż 81% powierzchni Grenlandii pokrywa lądolód grenlandzki. Wyspę zamieszkuje jedynie 56 865 osób – mniej więcej tyle co polskie miasto Przemyśl (dane za 2023 r., GUS). Na jeden kilometr kwadratowy przypada nieco ponad 1/8 mieszkańca (Tabela 1). To zdecydowanie mniej niż w Mongoli (2,2 os./km²) czy Australii (3,4 os./km²) - państwach o najniższej gęstości zaludnienia na świecie.
Tabela 1. Gęstość zaludnienia na Grenlandii na tle wybranych krajów (2022).
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego
Gospodarka Grenlandii opiera się niemal wyłącznie na rybołówstwie i przetwórstwie ryb, subsydiach od Danii oraz niewielkim wydobyciu surowców naturalnych. Znaczenie gospodarcze Grenlandii w skali globalnej jest marginalne – w 2021 roku PKB wyniosło 3,2 mld USD, co stanowiło jedynie 0,5% polskiego PKB, 0,01% amerykańskiego PKB i zaledwie 0,003% globalnego PKB (dane: Bank Światowy).
Potencjał gospodarczy i wydobywczy
Grenlandia posiada znaczne złoża gazu ziemnego, ropy naftowej, diamentów, złota, uranu oraz rud żelaza, cynku i ołowiu. Jednak eksploatacja tych zasobów jest trudna i niezwykle kosztowna ze względu na ekstremalne warunki klimatyczne, brak infrastruktury oraz ograniczoną siłę roboczą. W przypadku materiałów radioaktywnych, takich jak uran, dodatkowym wyzwaniem są obawy lokalnych społeczności związane z potencjalnymi skutkami wydobycia dla środowiska. W rezultacie przemysł wydobywczy na Grenlandii pozostaje w większości w fazie projektów i planów, a nie rzeczywistej eksploatacji. W 2021 roku całkowicie zaprzestano poszukiwań i wydobycia ropy naftowej oraz gazu koncentrując się na bardziej zrównoważonym rozwoju.
Tabela 2. Potencjał zasobów surowców krytycznych Grenlandii (lista CRM Komisji Europejskiej (2023) oraz tzw. pierwiastki ekologiczne: chrom, cyna, molibden i cyrkon).
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych The Geological Survey of Denmark and Greenland (GEUS), 2023
Według raportu „Review of the Critical Raw Material Resource Potential in Greenland” przygotowanego przez duński instytut GEUS (The Geological Survey of Denmark and Greenland), Grenlandia posiada bogate zasoby surowców krytycznych (ang. critical raw materials, CRM), które mają strategiczne znaczenie dla gospodarki, są kluczowe dla zielonej transformacji i cyfryzacji (Tabela 2). Do takich surowców należą m.in. grafit i lit, wykorzystywane w bateriach, pierwiastki ziem rzadkich (rare-earth elements, REE), niezbędne w czystych technologiach, takich jak pojazdy elektryczne i turbiny wiatrowe, a także pierwiastki z grupy platynowców, molibden, tantal czy tytan.
Elon Musk, właściciel takich firm jak Tesla i SpaceX, a także przyszły szef Departamentu Efektywności Rządu w rządzie Donalda Trumpa, mógłby być szczególnie zainteresowany zasobami Grenlandii, które stanowią podstawę dla technologii, w które inwestuje jego imperium. Lit, grafit, metale ziem rzadkich czy tytan to surowce, które są kluczowe dla produkcji baterii litowo-jonowych wykorzystywanych w elektrycznych pojazdach Tesli, a także w technologii magazynowania energii i rozwoju zrównoważonych źródeł energii. Z kolei rzadkie metale, takie jak molibden czy tantal, znajdują zastosowanie w technologach kosmicznych rozwijanych przez SpaceX.
Choć zasoby te są obiecujące, wiedza na temat złóż Grenlandii pozostaje ograniczona, a istniejące szacunki często są nieprecyzyjne. Rozwój przemysłu wydobywczego wymaga dokładniejszego mapowania zasobów oraz dużych nakładów finansowych. W przyszłości, w wyniku topnienia lodowców, dostęp do niektórych surowców może ulec poprawie, jednocześnie jednak topnienie lodów stwarza ryzyko podniesienia poziomu mórz, które mogą zalać potencjalne obszary wydobywcze.
Strategiczne znaczenie geopolityczne
Grenlandia ma kluczowe znaczenie strategiczne dzięki swojemu położeniu na najkrótszej drodze między Europą a Ameryką Północną. Dla USA wyspa odgrywa istotną rolę w systemie obronnym NATO, umożliwiając kontrolę ruchu na północnym Atlantyku oraz monitorowanie międzykontynentalnych rakiet balistycznych, których tor lotu przebiega nad Arktyką. Na Grenlandii znajdują się amerykańskie instalacje wojskowe, takie jak baza Thule – najdalej wysunięta na północ baza USA, będąca częścią systemu wczesnego ostrzegania przed atakami rakietowymi – oraz baza kosmiczna Pituffik.
Region Arktyki, w tym Grenlandia, zyskuje na znaczeniu geopolitycznym w związku z potencjalnym otwarciem nowych tras morskich w wyniku topnienia lodów. Z tego powodu Grenlandia staje się areną rywalizacji mocarstw, takich jak USA, Rosja i Chiny.
Ile jest warta Grenlandia?
Określenie wartości terytorium, takiego jak Grenlandia, jest procesem skomplikowanym i wieloaspektowym. Wartość państw czy terytoriów często szacuje się na podstawie ich PKB. Dla Grenlandii wynosiłaby ona około 3 mld USD. Uwzględnienie potencjału surowcowego, w szczególności bogatych złóż surowców krytycznych, takich jak metale ziem rzadkich, oraz strategicznego położenia znacząco podniosłoby tę wycenę.
Z drugiej strony należy wziąć pod uwagę liczne czynniki negatywne, takie jak ekstremalne warunki klimatyczne i geograficzne, brak infrastruktury i siły roboczej, wysokie koszty mapowania złóż i wydobycia oraz uzależnienie Grenlandii od subsydiów rządowych. Kluczowym aspektem pozostaje również zgoda władz Grenlandii i Danii na sprzedaż – a zgodnie z ich deklaracjami takiej zgody nie ma i nie będzie.
Podsumowanie
Wartość Grenlandii wynika głównie z jej zasobów naturalnych, strategicznego położenia oraz potencjalnych korzyści związanych ze zmianami klimatycznymi. Wyspa ma kluczowe znaczenie geopolityczne, zarówno z perspektywy bezpieczeństwa militarnego, jak i rywalizacji o dostęp do zasobów Arktyki.
Przejęcie Grenlandii byłoby dla USA korzystne z punktu widzenia geostrategicznego i gospodarczego. Niemniej jednak zagrożenia związane z konfliktem międzynarodowym wydają się obecnie niewielkie – pomysł ten należy raczej traktować jako element politycznej gry Donalda Trumpa. Mimo wszystko Grenlandia pozostaje istotnym terytorium na arenie międzynarodowej, a jej rozwój gospodarczy wymaga ogromnych inwestycji oraz wsparcia technologicznego i finansowego.
Bibliografia:
Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, Główny Urząd Statystyczny https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2023-roku,7,20.html
Review of the critical raw material resource potential in Greenland, The Geological Survey of Denmark and Greenland (GEUS) https://data.geus.dk/pure-pdf/MiMa-R_2023_1_web.pdf
https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD
https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?end=2021&start=1970
https://data.worldbank.org/indicator/EN.POP.DNST?end=2022&start=1961&view=chart
https://data.worldbank.org/indicator/AG.SRF.TOTL.K2?end=2021&start=1970
